Havens zijn essentiële multimodale knooppunten, hotspots voor de industrie, hubs voor informatie, clusters voor blauwe energie (zeehavens) en circulariteit en een agglomeratie van ondernemende stakeholders in de energietransitie en circulaire economie.
De voormalige minister van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat van Nieuwenhuizen stelde daarom dat havens een spilfunctie vervullen in de transitie naar een duurzame en digitale economie. Daarbij zal zij in eerste instantie gedacht hebben aan de havens van Rotterdam en Amsterdam waar grote projecten, rond met name wind energie, waterstof en 'carbon capture', worden gerealiseerd.
Maar ook de kleinere zeehavens en diverse binnenhavens timmeren aan de weg. Hierbij is van belang te onderkennen dat deze havens, vanuit het besef van hun unieke positie (spilfunctie), behalve de havenorganisatie en het haventerrein zelf, ook de 'ketenpartners' in het achterland van de haven mee kunnen nemen in hun analyse en planvorming. De ketenpartners zijn essentieel in dit proces, want de energietransitie en circulaire economie komt alleen tot stand in samenwerking met de relevante partijen in de keten. De oriëntatie van de haven op de eigen organisatie, het haventerrein en de keten partners wordt hieronder geïllustreerd.
Bron: Port of Amsterdam
Bij deze oriëntatie verandert de rol van het havenbedrijf van beheerder van de haveninfrastructuur en -voorzieningen naar initiatiefnemer en katalysator in de regionale energietransitie en de ontwikkeling van de circulaire economie. In onderstaande figuur is dit geïllustreerd.
Bron: Deloitte-ESPO 2021
Maar is deze rol ook passend voor iedere binnenhaven?
Een belangrijke constatering daarbij is dat een dergelijke proactieve rol van de haven ook personele capaciteit vereist. Daarnaast heeft niet iedere binnenhaven een passend profiel om een dergelijke rol in deze twee belangrijke transities op zich te nemen. Elk havenecosysteem is namelijk uniek; in zijn ligging, omvang, mix van bedrijven, modaliteiten, en achterland. Voor een haven met bijvoorbeeld veel (fossiele) energie overslag en grote beschikbare volumes restwarmte in de haven en het achterland, kan een rol in de energietransitie interessant zijn. Voor havens met veel afvalinzameling en verwerking en de aanwezigheid van bedrijven in het achterland met grote afvalstromen met circulaire potentie, kan een proactieve rol in de circulaire transitie passend zijn. Deze analyse dient voor iedere haven apart te worden uitgevoerd.
Voor dit soort analyses zijn diverse (algemene) tools beschikbaar, een voorbeeld is de 'Omgevingswijzer'. Hierbij wordt in de gezamenlijke sessie met stakeholders en partners, een kwalitatieve analyse uitgevoerd van de kansen en risico’s op 12 duurzaamheidsthema's. Op basis van een weging wordt een gezamenlijk beeld gevormd van de ambities en kansen voor de haven (voor meer info zie 'Duurzaam GWW 2030'). Te betrekken relevante stakeholders zijn onder meer gemeentelijke en provinciale bestuurders (wethouders, gedeputeerden) en private partijen in de haven en in de keten, al dan niet verzameld in lokale en regionale samenwerkingsverbanden. De 'Omgevingswijzer'-sessie(s) zijn beperkt in tijd, en uitermate nuttig om tot een eerste breed gedragen beeld en agendavorming te komen.
Mogelijk worden in de 'Omgevingswijzer'-sessie(s) Energietransitie en/of Circulariteit als prioritaire thema’s vastgesteld. Hiervoor wordt dan in overleg met betrokken partijen (via ‘themasessies’) de impact bepaald, beleid ontwikkeld en een actieplan opgesteld. Hierbij zijn de precieze processtappen afhankelijk van iedere specifieke situatie; bestuurlijk draagvlak is echter een essentiële uitkomst van dit proces.
Bron: Duurzaam GWW 2030
Deze bijdrage is geschreven door Witteveen+Bos
